سرزمین کربلا، مکانی استثنایی و تاریخ‌ساز بوده و در متون دینی پیرامون این سرزمین مطالب متعددی عنوان شده است.
برای تحقیق پیرامون ابعاد مختلف و اتفاقات رخ‌داده در این زمین مقدس، لازم است معنای لغوی واژه‌ی کربلا بررسی شود.
در این نوشتار سعی می‌شود ارتباطِ اتفاقات رخ‌داده در این سرزمین با نامی که برای آن در نظر گرفته شده است، ازنظر تاریخی و لغوی موردبحث قرار گیرد.
بررسی معنای لغوی واژه‌ی کربلا، در چند حوزه انجام می‌شود:
معنای کربلا در کتب تاریخی:
کربلا از "کربله" گرفته شده که به معنی رخوت، نرمی و سستی در گام‌هاست، به خاطر نرمی که در خاک آنجاست و یا از دو کلمه‌ی "کور" و "بابل" ترکیب یافته؛ یعنی مجموع قریه و آبادی‌های بابلیه یا از انضمام کرب و آل یعنی حرم خدا و جایگاه مقدس خدایی.(1)
از دو کلمه‌ی کار و بالا پدید آمده، یعنی عمل بالا و آسمانی و مقصود محل عبادت و نماز است.(2)
برخی اسم کربلا را از کرب و ایل مرکب دانسته‌اند. کرب به معنای حرم و ایل به معنای الله -حرم الله- و دلالت می‌کند که آنجا حرم الله است و مردم در آن عبادت می‌کنند.(3)
کربلا زمین زراعتی بوده و جزء مملکت کلدانیین(4) به شمار رفته و بعدازآن، ساسانیان حکمران این اماکن بودند و بعضی می‌گویند: کربلا معبد و محل عبادت نصارای اطراف کربلا مثل نینوا بوده که چه‌بسا یکی از احتمالاتی که در تسمیه کربلا آمده است، شاهد این امر باشد.(5)
یاقوت حموی، جغرافیدانِ و تاریخ‌نویس سده‌ی ششم هجری، چنین آورده است: کربلا محلی است که حسین بن علی ـ‌علیهما‌السلام‌ـ در آنجا کشته شد و اشتقاق آن از "کربله"ای که معنای رخوت و سستی است که در دو قدم پدید می‌آید و چون زمین کربلا چنین است، ازاین‌جهت به این نام نامیده شده و یا از "کربله"ای مشتق است که به معنی پاک کردن گندم و مانند آن از سنگریزه و خاشاک است و چون این زمین خالی از سنگ و ریگ است، کربلا نامیده می‌شود و یا از "کربل" که اسم علف خاصی است، پدید آمده؛ زیرا که این گیاه در آن صحرا زیاد می‌روید.(6)
کربلا از دیدگاه لغوی:
ظاهراً این لفظ در اصل "کرب بلا" بوده باشد باء اول را حذف کرده‌اند؛ چراکه چون دو کلمه را ترکیب دهند و آخر کلمه‌ی اول و اول کلمه‌ی آخر از یک جنس باشند، آخر کلمه‌ی اول را حذف می‌کنند.(7)
کربلا از دیدگاه یک اندیشمند:
عباس محمود عقاد، نویسنده‌ی معروف سده‌ی چهاردهم هجری قمری، این‌گونه می‌نویسد: کربلا: حرم مقدس. در قدیم "کور بابل" خوانده می‌شد، سپس به کربلا تبدیل شد و این تبدیل و تصحیف، این زمین را در معرض تبدیلی دگر قرار داد که جمع بین کرب و بلا گردید و نام و نشانی از آن‌ها در ذاکره‌ها و حافظه‌ها یافت نمی‌شد، جز این‌که گاهی از آن به نینوا یاد می‌شد تا آن‌که کاروان حسین ـعلیهالسلامـ را به‌اجبار و اکراه در این سرزمین فرود آوردند و از آن روز، تاریخ این زمین با تاریخ تمامی اسلام قرین گردید، درحالی‌که حق این است که با تاریخ انسانیت قرین گردد تا هر وقت که نشانی از فضیلت انسانی یافت شود.(8)
معنی کربلا از دیدگاه روایات:
در اینجا به ذکر دو روایت بسنده می‌کنیم:
جبرئیل به پیامبر اکرم ـ‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم‌ـ عرض نمود: این نوه‌ی شما (جبرئیل با دستش به امام حسین ـعلیهالسلامـ اشاره کرد) همراه با جمعی از فرزندان و اهل‌بیت و نیز گروهی از برگزیدگان و نیکان امتت در کنار فرات، منطقه‌ای که به آن کربلا گفته می‌شود، کشته می‌شود. ازاین‌جهت کربلا نامیده می‌شود که از ناحیه حق‌ستیزان -آنان که با تو فرزندانت دشمنی دارند- حزن و اندوهی در آن سرزمین بر اهل‌بیت تو وارد می‌شود که هیچ‌گاه اندوه و ماتم آن مصیبت بزرگ و جان‌سوز، فراموش نخواهد شد. البته این نقطه از زمین، مقدس و پاکیزه‌ترین مکان‌های روی زمین محسوب می‌گردد و از احترام و قداست خاصی برخوردار است و این قطعه، از زمین‌های بهشت می‌باشد.(9)
وقتی به امام حسین ـعلیهالسلامـ عرض کردند اسم این زمین کربلاست، فرمودند: پیامبر به‌راستی سخن فرموده: این زمین غم و اندوه و بلاست (کرب و بلا).(10)
نتیجه: از بررسی‌های صورت گرفته مشخص می‌شود که زمین کربلا از قدیم‌الایام و حتی قبل از واقعه‌ی عاشورا زمینی مورداحترام و جایگاه عبادتِ خداوند متعال بوده است.
بر اساس نظر معصومین ـ‌علیهم‌السلام‌ـ، به دلیلِ حزن و اندوه مصیبت سیدالشهدا ـعلیهالسلامـ و اهل‌بیت و یارانِ ایشان، این سرزمین کربلا نامیده شده است.
منبع: برگرفته از کتاب اینجا کربلاست، جلد اول تفسیر و حدیث، تاریخ و جغرافی، نوشته‌ی سید مجتبی بحرینی
تحقیق و تنظیم: تحریریه سایت تخصصی امام حسین ـعلیهالسلامـ- سجاد خاکی صدیق
__________________________________________________
پی‌نوشت:
1. کربلا منذ العهد البابلی، ص 12
2. تراث کربلاء، ص 22
3. تاریخ و جغرافیای کربلای معلی، ص 61
4. کلده یا کلدان نام یکی از بخش‌های تمدن بابل است که در هزاره اول قبل از میلاد مهم‌ترین حکومت میان‌رودان را تشکیل می‌دادند.پایتخت (یا بزرگ‌ترین شهر) کلدانیان، بیت یاکین نام داشت و در ساحلِ سمت چپ فرات، میانِ بصره و ناصریه کنونی قرار داشت. حاکم کلدانیان نیز پادشاه بیت یاکین نامیده می‌شد. همان‌طور که بابلی‌ها پادشاهِ خود را پادشاهِ بابل می‌نامیدند. (به نقل از ویکی‌پدیا)
5. تاریخچه‌ی کربلا، ص 51
6. معجم البلدان، ج 4، ص 445
7. لغت‌نامه دهخدا، کربلا
8. ابوالشهداء حسین بن علی ـ‌علیهما‌السلام‌ـ، ص 97
9. کامل الزیارات، باب 88، قسمتی از حدیث اول
موسوعه الامام الحسین، ج 2، ص 587
